Tự
kỷ là một chứng rối loạn quá trình phát triển ở trẻ em mà tự biểu hiện trong ba
năm đầu tiên của cuộc đời và kéo dài suốt cuộc đời nếu không được phát hiện và
can thiệp kịp thời. Nó là kết quả từ một rối loạn thần kinh có ảnh hưởng đến hoạt
động của não, gặp ở nhiều quốc gia không phân biệt giới tính, chủng tộc hay
tình trạng kinh tế-xã hội. Nó được đặc trưng bởi suy yếu từ nhẹ đến nặng trong
tương tác xã hội, hạn chế các vấn đề về giao tiếp bằng ngôn ngữ và giao tiếp
không lời (ánh mắt, điệu bộ, cử chỉ), hành vi lặp đi lặp lại, sở thích bị thu hẹp.
Tự kỷ ảnh
hưởng đến quá trình phát triển của cá nhân, làm giảm khả năng thích nghi hòa nhập
xã hội của trẻ, đồng thời là gánh nặng cho gia đình và xã hội.
Tỷ lệ trẻ tự kỷ đang có xu hướng tăng lên ở
nhiều nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Theo các nghiên cứu dịch tễ học tại Mỹ, nếu
như năm 2005 tỉ lệ tự kỷ trẻ em là 1/150 thì năm 2009 là 1/110, năm 2010 là
1/88 và đến năm 2012 lên tới
1/68 (tăng gấp 10 lần so với 40 năm trước đây). Trẻ trai mắc nhiều hơn trẻ gái
từ 4 – 6 lần, và thường ở thành thị hơn là nông thôn. Trong
nhiều năm qua, các nhà khoa học đã xác định được một số thay đổi gene hiếm gặp,
hoặc đột biến, liên quan với chứng tự kỷ. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp mắc
bệnh tự kỷ dường như bị gây ra bởi một sự kết hợp của các gen có nguy cơ mắc tự
kỷ và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển não sớm như mẹ mắc bệnh, thai sản bất
thường, môi trường ô nhiễm.
Hiện nay
trên thế
giới có gần 70 triệu người mắc chứng tự kỷ. Tại Việt Nam, chưa có một khảo sát kỹ càng nhưng con số mắc chứng
tự kỷ là khoảng hơn 200.000 trẻ. Số trẻ phát hiện mắc chứng nhiều hơn các ca tiểu đường, ung thư và
AIDS cộng lại. Chính bởi vậy, tự kỷ là một trong ba vấn đề về sức khỏe được Liên hiệp quốc dành riêng một ngày để nâng cao nhận thức cộng đồng (ngày 2 tháng 4 hàng năm - World Autism Awareness Day). Qua ngày
Thế giới nâng cao nhận thức về chứng tự kỷ, sẽ làm nổi bật sự cần thiết để giúp
cải thiện chất lượng cuộc sống của trẻ em và người lớn, những người đang bị ảnh
hưởng bởi chứng tự kỷ, giúp họ có thể có cuộc sống đầy đủ có ý nghĩa hơn. Đây
cũng là dịp kêu gọi cộng đồng chia sẻ, quan tâm,
chấp nhận người tự kỷ hòa nhập cộng đồng. Hiện người tự kỷ còn gặp nhiều khó
khăn về dịch vụ can thiệp và cơ hội giáo dục còn ở mức
đơn sơ, chưa có cơ chế giúp đỡ người tự kỷ trưởng thành có công ăn việc làm, vẫn
còn có sự hiểu lầm là do cha mẹ không quan tâm đến con hoặc
cho rằng có thuốc chữa khỏi được chứng tự kỷ.
Việc
phát hiện sớm tự kỷ là một vấn đề cấp bách và quan trọng. Trẻ tự kỷ nếu được
phát hiện sớm, can thiệp kịp thời sẽ có nhiều cơ hội trở
thành người bình thường và hòa nhập xã hội. Ở Việt Nam, việc chẩn đoán sớm và
điều trị cho trẻ tự kỷ gặp nhiều khó khăn, và phần lớn các trẻ
được chẩn đoán tự kỷ đã quá 2 tuổi.
5 dấu hiệu “cờ đỏ” chỉ báo nguy cơ tự kỷ
ở trẻ, bao gồm: 12 tháng không nói bập bẹ, 12 tháng chưa chỉ ngón trỏ hoặc
không có cử chỉ điệu bộ giao tiếp phù hợp, 16 tháng chưa nói được từ đơn, 24
tháng chưa nói được câu 2 từ, trẻ bị mất đi kỹ năng ngôn ngữ hoặc kỹ năng xã hội
đã có ở bất kỳ lứa tuổi nào.
Trẻ mắc chứng tự kỷ cần được can thiệp càng
sớm càng tốt. Ngay khi được chấn đoán là tự kỷ, trẻ cần được sắp xếp chương
trình can thiệp hợp lý về y tế, giáo dục, ngôn ngữ, tâm lý và hoạt động trị
liệu,… nhằm tạo cho trẻ môi trường phát triển tương ứng với mục tiêu là điều
chỉnh hành vi và phát triển các kỹ năng xã hội, giao tiếp. Mô hình tiên tiến
hiện nay được áp dụng tại nhiều nước phát triển là hình thức can thiệp sớm tại
nhà – kết hợp với can thiệp cá nhân của các chuyên gia và giáo dục hòa nhập. Ưu
điểm của hình thức này là trẻ được phát triển trong môi trường tự nhiên, có
tham gia chủ động của cha mẹ, can thiệp toàn diện trong mọi lĩnh vực đời sống
của trẻ.
Vì một tương lai tốt đẹp cho trẻ tự kỷ, cần thiết phải có các
cơ chế chính
sách và phúc lợi xã hội được tiến hành một cách đồng bộ và hiệu quả về y tế, giáo dục, bảo trợ (đào tạo nhân lực,
mở các cơ sở giáo dục đặc biệt, trung tâm chăm sóc trẻ tự kỷ,…). Qua đó giúp
chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời cho các trẻ em không may mắc chứng tự kỷ.